Programma Workshopdag

Zaterdag 21 juni

Amsterdams Lyceum, Valeriusplein 15, Amsterdam

Er worden twintig verschillende workshops aangeboden die elk drie uur beslaan, van 9.30 tot 12.30 en 14.00 tot 17.00. U kunt een keuze maken uit de volgende workshops:

Ochtend 9.30-12.30

1. Burenruzie of naoberschap? Het nut van persklaar maken bij de totstandkoming van een boek
   Taaloverstijgende workshop persklaar maken met Nienke Beeking

Voordat een boek in de winkel ligt, is er al veel gebeurd. Hoe komt een boek tot stand, en wat kun je verwachten op het moment dat je je vertaling bij de uitgeverij inlevert? Hoe verloopt het redactieproces? Een belangrijk onderdeel van dat redactieproces wordt gevormd door het persklaar maken: in feite wordt je vertaling dan voor het eerst door een ‘blik van buiten’ kritisch gelezen en geredigeerd. Hoe kun je die blik van de persklaarmaker inzetten om je vertaling nóg beter te maken? En wat houdt het eigenlijk in, dat persklaar maken? Om dit te laten zien, kun je het best zelf aan het persklaar maken slaan. En dat is precies wat we in deze workshop gaan doen: de opdracht is om tevoren een deel van een bestaande vertaling (uit het Engels) persklaar te maken, en de resultaten en bevindingen daarvan bespreken we tijdens de workshop met elkaar.

2. Showtime!
   Taaloverstijgende workshop presentatievaardigheden met Andrea Kluitmann en Hanneke Marttin

Vertalers houden van vertalen, alleen met een boek achter de laptop, rustig nadenken, uitproberen, schrappen, spelen. Maar vertalers doen nog meer: ze bevelen boeken aan, worden geïnterviewd of vertellen over hun vak in boekhandels of leesclubs. Voor deze ‘mondelinge’ vormen is voorbereiding handig. In deze workshop oefen je met pitchen voor een uitgeverij of vertellen over vertalen. Als er tijd over is gaan we ook nog aan de slag met voorlezen uit eigen werk en/of geïnterviewd worden.

3. Artists’ residencies: what is out there, how to find and apply for the place that fits your (translation) work?
   Taaloverstijgende workshop over vertaalresidenties met Bojana Panevska van TransArtists. (voertaal Engels)

TransArtists combines and shares expertise on international artist-in-residence programmes and related issues for artists, cultural organisations and policymakers. It offers tools and services to artists, stimulating and encouraging them to make an efficient, innovative, independent “use” of what residencies offer them. In the TransArtists database (https://www.transartists.org/en/map) there are more than 1400 residencies from all around the world, and this number is still growing. Although most of them are focused on visual arts, literature residencies, and lately, residencies focused on translators, have been popping up. During this workshop different examples of residencies will be presented, with all they have to offer - from a secluded place in the middle of nowhere to a buzzing community where active participation is required from the residents. During the second part of the workshop we will work on writing (imaginary or real) applications for a residency, and discuss them with the group, with the idea to (un)learn the ways of writing a successful application together.

4. De kunst van dialoog: toneelvertalen ontleed
   Workshop toneel vertalen met Ariane Schluter

In deze workshop onderzoeken we de stem van het personage, het belang van muzikaliteit, en hoe woordkeuze een rol kan maken of breken. Voor vertalers uit alle talen naar het Nederlands. We gaan werken aan de hand van hedendaagse Engelstalige theaterscènes.

5. Je laten verschrikken of ervoor terugschrikken
   Vertaalworkshop Duits-Nederlands met Liesbeth van Nes

Ronya Othmanns roman Vierundsiebzig (2024) is een vijfhonderd pagina’s lange poging iets te formuleren wat onzegbaar is, maar toch gezegd moet worden. Iets waarvan getuigenis moet worden afgelegd, hoe tastend ook. Tastend ook omdat het onderwerp hoe dan ook iemand kwetst. Uitgangspunt is de genocide op het volk van de Jezidi’s in 2014, de vierenzeventigste genocide op rij.

6. Något som skorrar
   Vertaalworkshop Zweeds-Nederlands met Janny Middelbeek-Oortgiesen

Lina Wolff (1973) is een veelbekroond auteur en literair vertaler Spaans-Zweeds. Ze geldt als een van de eigenzinnigste stemmen in het hedendaagse literaire veld in Zweden. In deze workshop wordt ingegaan op kenmerken van haar proza aan de hand van ‘Något som skorrar’, een fragment uit de prozabundel Promenader i natten (Bonniers 2024), Wolffs meest recente werk.

7. Die harige tande van die vertaler: de heerlijke en verraderlijke uitdaging van vertalen uit het Afrikaans
   Kennismakingsworkshop Afrikaans-Nederlands met Alfred Schaffer (kennis van het Afrikaans is niet vereist)

Voor de gemiddelde Nederlander is het Afrikaans een afgeleide of oude vorm van het Nederlands. Niets is minder waar, ook al is er uiteraard veel verwantschap vanwege de koloniale geschiedenis. Het Afrikaans, een bijzonder rijke en klankrijke Zuid-Afrikaanse taal (een van de 11 officiële talen in Zuid-Afrika), is echter ook sterk beïnvloed door inheemse talen, bijvoorbeeld die van de Khoisan, en door het Maleis. Ze kent zelfs veel Arabische invloeden. Een op-en-top hybride taal kortom, die tegenwoordig ook in haar diversiteit als zodanig erkend wordt, met aandacht voor varianten als het Kaaps of het Oranjerivier-Afrikaans. De diversiteit van het Afrikaans is tegenwoordig ook al hoe meer terug te lezen in de gepubliceerde literatuur, die bijvoorbeeld is geschreven in het Kaaps, en vaak idiomatisch en klankmatig erg verschilt van het “standaard” of ambtelijke Afrikaans. Het gaat dan om romans en poëzie die de spreektalen van veel niet-witte gemeenschappen representeren, gemeenschappen die onder de apartheid werden weggemoffeld of genegeerd. In de workshop kijken we naar enkele korte tekstfragmenten en gedichten die de rijkdom van het Afrikaans weerspiegelen, en zullen we zien dat de vertaler uit het Afrikaans ‘hare op sy tande moet hê’, dat wil zeggen: durf, en doorzettingsvermogen, om al die rijke verscheidenheid in het Nederlands te laten klinken.

8. Bekbrekkend is ús taal
   Vertaalworkshop Fries-Nederlands met Martsje de Jong

Deelnemers krijgen een korte Friestalige tekst toegestuurd die ze voorafgaand aan de workshop vertalen in het Nederlands. Aan de hand van de ingeleverde vertalingen volgt een korte introductie op de (verschillende vormen van) die klankrijke rijkstaal Fries en maken we nog een paar kleine vertalingen, waaronder poëzie in rijm en onrijm.

9. I hang on every word you say
   Workshop liedteksten vertalen met Lodewijk Busscher

In deze workshop bespreken we de vele uitdagingen die het vertalen voor muziektheater behelst: verstaanbaarheid, metrum, zingbaarheid, en waarom klinkers anders werken bij verschillende zangstijlen. Ik bespreek voorbeelden uit shows waaraan ik heb meegewerkt, en zal een inkijkje geven in een titel die ik nu aan het vertalen ben, In the Heights. We bediscussiëren de keuzes die producenten maken rondom het wel of niet vertalen van songs in een musical. Wat zijn de voors en tegens en hoe zit dat met een doorgecomponeerd stuk? Vooral gaan we natuurlijk zelf aan de slag: we brengen al onze overpeinzingen in de praktijk aan de hand van twee songs van Tina Turner.

10. Zwerven door het Romeinse Rijk en het intellectuele landschap van ‘literaire non-fictie’
    Vertaalworkshop Nederlands-Frans met Philippe Noble

Het vertalen van literaire non fictie vereist net zoveel talige en culturele competenties als werken van wat men traditioneel ‘bellettrie’ noemt, maar veronderstelt ook de bereidheid om zich – al is het maar tijdelijk – in specifieke kennisdomeinen te verdiepen. De Vlaamse classicus en cultuurfilosoof Luc Devoldere (1956) geeft met zijn essay Zwerven langs de limes. De randen van het Romeinse Rijk (Athenæum – Polak & Van Gennep, 2024) een prachtig voorbeeld van de veelzijdigheid van het genre. Meer dan tien jaar lang heeft de auteur door heel Europa, het Nabije Oosten en Noord-Afrika ‘gezworven’, op zoek naar de overblijfselen van de antieke wereld in die streken die vroeger aan de buitengrenzen van het Romeinse Rijk lagen. Aan de hand van een beknopt fragment zullen we onze weg proberen te vinden in de culturele weelderigheid van dit rijke essay.

Middag 14.00-17.00

1. Wie is er bang voor technologie? Bestaat de toolbox van de literair vertaler straks ook uit AI?
   Taaloverstijgende workshop over vertaaltools met Lettie Dorst

De meeste vertalers zijn helemaal niet vies van technologie, maar de ontwikkelingen gaan vandaag de dag zo snel dat veel vertalers het overzicht kwijt zijn en niet goed meer weten welke tool nu precies waar wel of niet geschikt voor is. Deze workshop benadert dit probleem vanuit het perspectief van de “translator’s toolbox”: welke tools zijn er, wat kunnen ze, en hoe kun je ze veilig en effectief gebruiken? De grote vraag die we daarbij steeds stellen is uiteraard of en wanneer deze tools – van corpora en vertaalgeheugens tot machinevertaling en generatieve AI – ook echt geschikt zijn voor het vertalen van literaire teksten. Ontwikkelaars roepen steeds vaker dat dankzij Large Language Models en Generatieve AI apps als ChatGPT, DALL-E en HeyGen nu ook creatief kunnen zijn en de gegenereerde output (een tekst, vertaling, afbeelding, video of muziek) niet meer van menselijke kwaliteit te onderscheiden is. Maar wat betekent het gebruik van dergelijke tools en technologieën voor literaire stijl, creativiteit en de stem van de vertaler? Welke risico’s en bezwaren spelen een rol? Aan het eind van de workshop zult u meer inzicht hebben in de mogelijkheden en beperkingen van de verschillende tools en vol vertrouwen kunnen kiezen welke tools u wilt opnemen in uw eigen toolbox.

2. Acquireren als vertaler: do’s and don’ts
   Taaloverstijgende workshop met Lidewijde Paris

Het wordt steeds lastiger om als vertaler aan het werk te komen en veel uitgevers en redacteuren werken met een vaste poel vertalers. Het aandragen van een buitenlandse titel kan je helpen een voet tussen de deur te krijgen, of - als je die al hebt - een extra opdracht binnen te slepen. Maar met welke romans kun je aankomen? Hoe werkt het eigenlijk in het buitenland met alle rechten, agenten en rechtenmanagers? Waarnaar zijn uitgevers eigenlijk op zoek? Waar letten ze op? Heeft het zin om op de boekenbeurs in Frankfurt op zoek te gaan naar onvertaalde romans? Lidewijde Paris neemt je mee in de ingewikkelde wereld van de buitenlandse rechten en de kansen die er voor vertalers nog liggen.

3. Vertalen wat er niet staat: een meertalige vertaalworkshop
   Taaloverstijgende workshop met Mattho Mandersloot

Veel vertalers kennen het devies: 'vertalen wat er staat'. Maar wat als er in de broktekst niet alles staat wat je nodig hebt? Wat als de brontaal geen lidwoord kent of geen voornaamwoorden, en je die moet 'invullen'? Ook bij talen die grammaticaal verwant zijn aan het Nederlands worden er 'tussen de regels' belangrijke keuzes gemaakt. In deze workshop gaan we op zoek naar de grenslijn tussen impliciet en expliciet, subtiliteit en begrijpelijkheid.

4. Sinti mi Sintí
   Vertaalworkshop Papiamentu-Nederlands met Nevorice Matheu (kennis van het Papiamentu niet vereist)

Woordkunstenaar Crisèn Schorea bracht in 2016 een gedichtenbundel uit met de titel Sinti mi Sintí. Sinti betekent 'voelen/voel' en Sintí betekent verstand en/of gevoel. Met haar werk onderstreept Schorea de eenvoud, diepgang en bovenal de absolute schoonheid van het Papiamentu. Deelnemers ontvangen voorafgaand aan de workshop een gedicht uit de gedichtenbundel van Schorea. Aan de hand daarvan zal er tijdens de workshop gewerkt worden aan een vertaling en de voordracht van het gedicht.

5. Nederlands en Spaans: verre vrienden of onverenigbare tegenpolen?
   Vice versa vertaalworkshop Spaans-Nederlands en Nederlands-Spaans met Gonzalo Fernández Gómez en Lisa Thunnissen

Het Spaans is een Romaanse taal, het Nederlands een Germaanse. Zijn er toch overeenkomsten te vinden tussen deze talen uit twee verschillende takken van de Indo-Europese talenfamilie? Kunnen vertalers uit deze talen, die niet bepaald buren zijn, toch iets van elkaar leren? In deze vice versa workshop gaan we aan de hand van literaire teksten op zoek naar onze overeenkomsten en verschillen. Kun je alles op dezelfde plek laten staan als je vertaalt uit het Nederlands in het Spaans of andersom? Wat wordt in de ene taal expliciet gemaakt maar blijft in de andere impliciet? Hoe vertaal je idiomatische woorden en uitdrukkingen?

6. De ‘Style Duras’ in vertaling
   Vertaalworkshop Frans-Nederlands met Kiki Coumans

In deze workshop gaat Kiki Coumans in op de specifieke stijlkenmerken van Marguerite Duras, van wie ze inmiddels vier titels vertaalde. In Frankrijk bestaat er zelfs een term voor: ‘le style Duras’. De deelnemers vertalen een korte, onbekende tekst van Duras, die vervolgens samen wordt besproken.

7. Vertalen met welk doel?
   Vertaalworkshop Nederlands-Engels met David Colmer

In deze workshop bespreken we onze vertalingen, maar ook of het doel van een vertaling invloed heeft op de vertaalbenadering. Is een fragmentvertaling voor beoordeling door het Letterenfonds anders dan een vertaling in opdracht van een Nederlandse rights manager of een sample translation om een opdracht binnen te halen? Of is er maar één goede vertaling voor alle omstandigheden?

8. Dwaaltaal
   Vertaalworkshop Engels-Nederlands met Barbara de Lange

Verdwalen of meedwalen in meanderende zinnen. Zijn meanderende zinnen nog wel van deze tijd, of zijn ze soms sowieso on-Nederlands? Zijn lange, complexe zinnen kenmerkend voor bepaalde talen, zoals deze opmerking uit een recensie over een vertaling in NRC suggereert: 'De stijl is behoorlijk Duits. Vertaler X maakt lange zinnen met veel komma’s.' Of is zinslengte een stijlkenmerk van een auteur of een tekst? Als je toch af en toe een punt extra wilt zetten, hoe los je dat dan op, waar zet je die als je tegelijk recht wilt doen aan het register en de complexe stijl van het origineel? Is de Nederlandse taal wel flexibel genoeg en bieden syntaxis en grammatica voldoende mogelijkheden? Op deze vragen zoeken we een antwoord aan de hand van een fragment uit Nicholson Baker, The mezzanine.

9. Aotearoa over de grens
   Vertaalworkshop poëzie vertalen met Anne Oosthuizen en de Nieuw-Zeelandse Poet Laureate Chris Tse

Op uitnodiging van het Letterenfonds en Poetry International is Chris Tse (spreek uit als Ties) komend voorjaar te gast in Nederland als writer in residence. Een prachtige gelegenheid om zijn gedichten centraal te stellen tijdens een workshop. Hij wordt geïnterviewd door zijn vertaalster Anne Oosthuizen en geeft ons inzage in de hedendaagse poëzie uit Nieuw-Zeeland en de literaire wereld in Wellington. Daarna is er alle ruimte voor de close reading, bespreking en vertaling van een aantal geselecteerde gedichten. Anne, die veel ervaring heeft met het vertalen van woordkunst, zal haar eigen strategie toelichten.

10. Oef! Die lange zinnen…
    Vertaalworkshop Italiaans-Nederlands met Patty Krone

In deze workshop richten we ons op het vertalen van lange zinnen. Hoe voorkom je dat ze stroef lezen, en dat je het Italiaans erdoorheen ziet schemeren? Als de brontekst lekker soepel loopt en goed ‘klinkt’ dan weet je wat je te doen staat. Maar ja: dóe het maar eens! In tweede instantie gaan we dieper in op het vertalen van dialoog. Want ook die moet klinken. De uitgezochte tekst dient zich er goed voor. Al lavoro!